Komunikaty

W związku z pismem Stowarzyszenia Interwencji Prawnej skierowanym do Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, pod którym podpisało się wiele innych organizacji, w sprawie działalności orzeczniczej Naczelnego Sądu Administracyjnego kontynuowanej w okresie epidemii głównie na posiedzeniach niejawnych, a także w nawiązaniu do publikacji prasowych wyrażających krytyczne stanowisko odnośnie do podjętych w sądach administracyjnych działań mających na celu zmniejszenie ryzyka rozprzestrzeniania się wirusa SARS- Cov2, działając w imieniu Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego dziękuję wszystkim zaangażowanym osobom za przedstawione uwagi i troskę o zachowanie konstytucyjnych i międzynarodowych standardów postępowania sądowoadministracyjnego.

Wprowadzenie w Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz w wojewódzkich sądach administracyjnych rozwiązań określonych w zarządzeniu Prezesa NSA z dnia 16 października 2020 r. w sprawie odwołania rozpraw oraz wdrożenia w NSA działań profilaktycznych służących przeciwdziałaniu potencjalnemu zagrożeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w związku z objęciem Miasta Stołecznego Warszawy obszarem czerwonym, które przewiduje m.in. odwołanie rozpraw, przy jednoczesnym skierowaniu spraw do rozpoznania na posiedzeniach niejawnych, nastąpiło w momencie najgwałtowniejszego, jak dotychczas, pogorszenia się sytuacji związanej z epidemią SARS- CoV-2 i miało na celu wyłącznie troskę o zdrowie stron postępowania, pełnomocników, a także sędziów i pracowników Sądu. Działania te były zbieżne z ogólnokrajową polityką zakładającą ograniczenie osobistych kontaktów międzyludzkich, a w szczególności dużych zgromadzeń.

Zaznaczam, że wbrew często powtarzanym twierdzeniom, zarządzenie Prezesa NSA z dnia 16 października 2020 r. nie stanowi podstawy odwołania w ostatnim czasie rozpraw przed NSA. Podstawę prawną skierowania sprawy na posiedzenie niejawne, o którym mowa w § 1 pkt 2 zarządzenia nr 39, stanowi art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem o zarządzeniu przeprowadzenia posiedzenia niejawnego decyduje przewodniczący, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Taka sytuacja, zdaniem przewodniczących, którzy kierują sprawy do rozpoznania na posiedzenie niejawne, ma miejsce obecnie w związku z rozwojem epidemii SARS-CoV-2 i objęciem strefą czerwoną całego terytorium Polski. Wyjaśniam, że zarządzenie administracyjne Prezesa NSA nie może stanowić podstawy prawnej do generalnego i automatycznego odwołania rozpraw i skierowania wszystkich spraw, wbrew przepisom ustawy, do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. Zarządzenie to ma charakter wyłącznie porządkowy.

Należy podkreślić, że - mając na uwadze specyfikę postępowania sądowoadministracyjnego - ustawodawca jeszcze przed wybuchem epidemii przewidział wiele sytuacji umożliwiających Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu wydanie orzeczenia na posiedzeniu niejawnym. Ratio legis tego typu rozwiązań wynikało przede wszystkim z potrzeby usprawnienia działalności Sądu, przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich uprawnień wynikających z zagwarantowanego w Konstytucji prawa do sądu. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniu niejawnym rozpoznaje zażalenia, skargi kasacyjne od postanowień wojewódzkich sądów administracyjnych kończących postępowanie w sprawie, skargi kasacyjne od wyroków wydanych na skutek wniesionego sprzeciwu od decyzji oraz skargi kasacyjne w sprawach, w których skarżący zrzekł się rozprawy, a pozostałe strony nie zażądały jej przeprowadzenia. Wspomniana ustawa z dnia 2 marca 2020 r. umożliwiła dodatkowo zrzeczenie się rozprawy na każdym etapie postępowania, a nie tylko w momencie złożenia skargi kasacyjnej. Wojewódzkie sądy administracyjne, w myśl przepisów, które weszły w życie z dniem 15 sierpnia 2015 r., zostały uprawnione do rozpoznawania szeregu spraw wymienionych w ustawie w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym. Zaznaczam, że to one właśnie w pierwszej kolejności są obecnie kierowane do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym.

Wyjaśniam, że kierowanie spraw na posiedzenie niejawne w trybie określonym w art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. miało miejsce głównie w okresie bezpośrednio następującym po ogłoszeniu w Polsce najwyższego poziomu zagrożenia epidemicznego. Działania te nie miały jednak charakteru automatycznego. Przewodniczący wydziałów orzeczniczych NSA przesyłali i przesyłają stronom bądź ich pełnomocnikom z odpowiednim wyprzedzeniem informacje o przeniesieniu sprawy na posiedzenie niejawne, wskazując jednocześnie na możliwość przedstawienia stanowiska w sprawie w formie pisemnej (tradycyjnej lub za pośrednictwem dopuszczalnych środków komunikacji elektronicznej). Poinformowane strony niekiedy składają wnioski do sądu o odroczenie rozpoznania sprawy oraz załatwienie jej na rozprawie i w ocenie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, jeżeli wnioski te uzasadnioną podstawę, powinny być rozpatrywane zgodnie z oczekiwaniem wnioskodawcy. Z doświadczeń przekazywanych przez przewodniczących wydziałów NSA wynika, że nie wszystkie strony postępowania są niezadowolone z faktu przeniesienia sprawy na posiedzenie niejawne, doceniając możliwość wcześniejszego uzyskania rozstrzygnięcia ich sprawy. Co prawda  NSA nie prowadzi statystyki w tym zakresie, ale - jak się wydaje - strony częściej wyrażają zgodę na rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, a do Prezesa NSA docierają głosy zadowolenia z takiej formy sprawnego i szybkiego załatwienia sprawy.

Odnosząc się do postulatu wprowadzenia w sądach administracyjnych możliwości prowadzenia rozpraw w trybie zdalnym na wzór sądownictwa powszechnego, informuję, że NSA przygotował system umożliwiający przeprowadzenie posiedzenia jawnego na odległość przy użyciu urządzeń technicznych,  dostosowując ten system do wymogów podpisanej przez Prezydenta RP, ale jeszcze nieogłoszonej w Dzienniku Ustaw ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych. Ustawa ta wprowadza do procedury sądowoadministracyjnej możliwość rozprawy zdalnej, tj. z wykorzystaniem przekazu obrazu i dźwięku na odległość, pod warunkiem, że jej uczestnicy przebywają w budynku innego sądu. Doświadczenia ostatnich tygodni wskazują, że tego typu rozwiązanie nie może być w pełni wykorzystane i nie spełnia oczekiwań uczestników postępowania sądowoadministracyjnego. W związku z tym nie jest możliwe natychmiastowe uruchomienie zdalnego trybu posiedzeń sądowych w taki sposób, aby strona postępowania mogła uczestniczyć w rozprawie z dowolnego miejsca. Niemniej jednak w Kancelarii Prezesa NSA trwają ustalenia w tym zakresie.

Przedstawione uwagi i sugestie w znacznej części są zgodne ze stanowiskiem zarówno Prezesów sądów administracyjnych, w tym Prezesa NSA, jak też sędziów sądów administracyjnych, którzy doceniając pozycję ustrojową sądów administracyjnych, ich zadania i cele, mają w swojej pracy na uwadze przede wszystkim zapewnienie pełnej ochrony prawnej podmiotom kierującym swoje sprawy do sądu. Z całą pewnością zwieńczeniem postępowania sądowoadministracyjnego jest rozprawa sądowa, której rola w żadnej mierze nie jest kwestionowana. Zaznaczam, że rozwiązania przyjęte w postępowaniu sądowoadministracyjnym, które budzą Państwa zastrzeżenia mają charakter tymczasowy i zostaną zniesione niezwłocznie po ustaniu stanu wysokiego zagrożenia epidemicznego. 

Doceniając Państwa inicjatywę, jak też inne krytyczne głosy dotyczące przenoszenia spraw do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym informuję, że Prezes NSA w ramach przysługujących mu uprawnień zasugeruje przewodniczącym wydziałów (nie ingerując przy tym w orzeczniczą sferę działalności sądu), wnikliwą analizę spraw kierowanych na posiedzenie niejawne w trybie art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r., tak aby strony postępowania nie miały wrażenia, że ich prawo do sądu zostało ograniczone w sposób nieusprawiedliwiony.